અધ્યાય પાંચમો

 

ભક્તા એકાન્તિનો મુખ્યાઃ ॥૬૭॥

ભાવાર્થ - એકાંત (અનન્ય) ભક્ત જ શ્રેષ્ઠ છે. (એકાંત – જેનો પ્રેમ ફક્ત ભગવાન માટે હોય.)

 

કણ્ઠાવરોધરોમઞ્ચાશ્રુભિઃ પરસ્પરં લપમાનાઃ પાવયન્તિ કુલાનિ પૃથિવીં ચ ॥૬૮॥

ભાવાર્થ - આવા અનન્ય ભક્ત કણ્ઠાવરોધ, રોમાઞ્ચ અને અશ્રુ યુક્ત નેત્રોથી પરસ્પર સમ્ભાષણ કરતા તેના કુળને અને પૃથ્વીને પવિત્ર કરે છે.

 

તીર્થિકુર્વન્તિ તીર્થાનિ સુકર્મી કુર્વન્તિ કર્માણિ સચ્છાસ્ત્રિકુર્વન્તિ શાસ્ત્રાણિ ॥૬૯॥

ભાવાર્થ - આવા ભક્ત તીર્થોને સુતીર્થ, કર્મોને સુકર્મ, અને શાસ્ત્રોને સત્-શાસ્ત્ર કરી દે છે.

 

તન્મયાઃ ॥૭૦॥

ભાવાર્થ - કારણ કે તે તન્મય છે. (આવા ભક્તમાં પ્રભુનાં ગુણ પરિલક્ષિત થવા લાગે છે.)

 

મોદન્તે પિતરો નૃત્યન્તિ દેવતઃ સનાથા ચેયં ભૂર્ભવતિ ॥૭૧॥

ભાવાર્થ - (આવા ભક્તના આવિર્ભાવ જોઇને) પિતરગણ પ્રમુદિત થાય છે, દેવતા નાચવા લાગે છે, અને આ પૃથ્વી સનાથા થઇ જાય છે.

 

નાસ્તિ તેષુ જાતિવિદ્યારૂપકુલધનક્રિયાદિ ભેદઃ ॥૭૨॥

ભાવાર્થ - આવા ભક્તમાં જાતિ, વિદ્યા, રૂપ, કુળ, ધન, અને ક્રિયાદિનો કોઇ ભેદ નથી.

 

યતસ્તદીયાઃ ॥૭૩॥

ભાવાર્થ - કારણ કે બધા ભક્ત ભગવાનના જ છે.

 

વાદો નાવલમ્બ્યઃ ॥૭૪॥

ભાવાર્થ - ભક્તે વાદ-વિવાદ નહી કરવો જોઇએ.

 

બાહુલ્યાવકાશત્વાદ અનિયતત્ત્વાચ્ચ ॥૭૫॥

ભાવાર્થ - કારણ કે વાદ-વિવાદમાં બાહુલ્યનો અવકાશ છે અને તે અનિયત છે. (વિવાદ ભક્તિ માટે નથી, પ્રતિષ્ઠા માટે હોય છે.)

 

ભક્તિશસ્ત્ર્રાણિ મનનીયાનિ તદુદ્બોધકર્માણિ કરણીયાનિ ॥૭૬॥

ભાવાર્થ - (પ્રેમા ભક્તિની પ્રાપ્તિ માટે) ભક્તે શાસ્ત્રોનું મનન કરતું રહેવું જોઇએ અને એવા કર્મ પણ કરવા જોઇએ જેનાથી ભક્તની વૃદ્ધિ થાય.

 

સુખદુઃખેચ્છાલાભાદિત્યકે પ્રતીક્ષ્યમાણે ક્ષણાર્ધમપિ વ્યર્થ ન નેયમ્ ॥૭૭॥

ભાવાર્થ - સુખ, દુઃખ, ઇચ્છા, લાભ, વગેરેનો (પૂર્ણ) ત્યાગ થઇ જાય એવા કાળની રાહ જોયા વિના અડધી ક્ષણ પણ (ભજન વિના) વ્યર્થ કાઢવી જોઇએ નહી.

 

અહિંસાસત્યશૌચદયાસ્તિક્યાદિચારિત્રયાણિ પરિપાલનીયાનિ ॥૭૮॥

ભાવાર્થ - (પ્રેમા ભક્તિના સાધકે) અહિંસા, સત્ય, શૌચ, દયા, આસ્તિકતા આદિ આચરણીય સદાચારોનું ભલીભાઁતિ પાલન કરવું જોઇએ.

 

સર્વદા સર્વભાવેન નિશ્ચિન્તૈઃ ભગવાનેવ ભજનીયઃ ॥૭૯॥

ભાવાર્થ - દરેક સમયે, સર્વભાવથી નિશ્ચિંત થઇને (ફક્ત) ભગવાનના જ ભજન કરવા જોઇએ.

 

સ કીર્ત્યમાનઃ શીઘ્રમેવાવિર્ભવત્યનુભાવયતિ ભક્તાન્ ॥૮૦॥

ભાવાર્થ - એ ભગવાન (પ્રેમપૂર્વક) કીર્તિત થવાથી તુરંત જ પ્રકટ થાય છે અને ભક્તોને તેમનો અનુભવ કરાવી દે છે.

 

ત્રિસત્યસ્ય ભક્તિરેવ ગરીયસી ભક્તિરેવ ગરીયસી ॥૮૧॥

ભાવાર્થ - ત્રણેય (કાયિક, વાચિક, માનસિક) સત્યોમાં (અથવા ત્રણેય કાળોમાં સત્ય ભગવાનની) ભક્તિ જ શ્રેષ્ઠ છે, ભક્તિ જ શ્રેષ્ઠ છે.

 

ગુણમાહાત્મ્યાસક્તિ રૂપાસક્તિ પૂજાસક્તિ સ્મરણાસક્તિ દાસ્યાસક્તિ સખ્યાસક્તિ વાત્સલ્યસક્તિ કાન્તાસક્તિ આત્મનિવેદનાસક્તિ તન્મયતાસક્તિ પરમવિરહાસક્તિ રૂપા એકધા અપિ એકાદશધા ભવતિ ॥૮૨॥

ભાવાર્થ - આ પ્રેમારૂપ ભક્તિ એક હોવા છતાંય;

૧) ગુણમાહાત્મ્યાસક્તિ – જગતને ભગવાનનું પ્રકટ માની તેના પર આસક્તિ

૨) રૂપાસક્તિ – ઇન્દ્રિયાતીત, ચૈતન્ય સ્વરૂપ, આનંદપ્રદ, સત્ રૂપમાં આસક્તિ

૩) પૂજાસક્તિ – ભગવાનની પૂજા કરવામાં આસક્તિ

૪) સ્મરણાસક્તિ – ભગવાનનું સદા સ્મરણ કરવામાં આસક્તિ

૫) દાસ્યાસક્તિ – સ્વયંને પ્રભુનો દાસ માની તેના પર આસક્તિ

૬) સખ્યાસક્તિ – પ્રભુ બધાનો મિત્ર છે એમ માની તેના પર આસક્તિ

૭) કાંતાસક્તિ – એક પ્રભુ જ પુરુષ છે, બાકી બધા પ્રિયતમા છે. એવું માનવું

૮) વાત્સલ્યાસક્તિ – પ્રભુને સંતાન માનવું ૯) આત્મનિવેદનાસક્તિ – પ્રભુને સર્વસ્વ સમર્પણ કરી દેવામાં આસક્તિ

૧૦) તન્મયતાસક્તિ – પ્રભુમાં તન્મય, તેમની સાથે અભિન્નતા

૧૧) પરમવિરહાસક્તિ – પ્રભુથી વિયોગનો અનુભવ કરીને, પુનઃ મિલનની તડપના પ્રતિ આસક્તિ

- એમ અગિયાર પ્રકારની હોય છે.

 

ઇત્યેવં વદન્તિ જનજલ્પનિર્ભયાઃ એકમતઃ કુમાર વ્યાસ શુખ શાણ્ડિલ્ય ગર્ગ વિષ્ણુ કૌણ્ડિન્ય શેષોધ્દવારુણિ બલિ હનુમદ વિભીષણાદયો ભક્ત્યાચાર્યાઃ ॥૮૩॥

ભાવાર્થ - કુમાર (સનત્કુમારાદિ), વેદવ્યાસ, શુક્રદેવ, શાણ્ડિલ્ય, ગર્ગ, વિષ્ણુ, કૌણ્ડિન્ય, શેષ, ઉદ્ધવ, આરૂણિ, બલિ, હનુમાન, વિભીષણ, આદિ ભક્તિતત્વના આચાર્યગણ લોકોની નિન્દા-સ્તુતિનો કોઇ પણ ભય કર્યા વિના એકમતથી એવું જ કહે છે કે ભક્તિ જ સર્વશ્રેષ્ઠ છે.

 

ય ઇદં નારદપ્રોક્તં શિવાનુશાસનં વિશ્વસિતિ શ્રધ્દતે સ ભક્તિમાન્ ભવતિ સઃ પ્રેષ્ટં લભતે સઃ પ્રેષ્ટં લભતે ॥૮૪॥

ભાવાર્થ - જે કોઇ પણ આ નારદોક્ત (નારદજી કથિત) શિવાનુશાસનમાં (અર્થ આ શિવથી શરુ થયેલ વિદ્યા છે, નારદજી કેવળ આનું કથન કરી રહ્યા છે.) વિશ્વાસ અને શ્રધ્ધા કરે છે, તે પ્રિયતમને પામે છે, તે પ્રિયતમને પામે છે.

 

 

======== * ========