અધ્યાય ચોથો

 

અનિર્વચનીયં પ્રેમસ્વરૂપમ્ ॥૫૧॥

ભાવાર્થ - પ્રેમનું સ્વરૂપ અનિર્વચનીય (કહી નહી શકાય તેવુ) છે.

 

મૂકાસ્વાદનવત્ ॥૫૨॥

ભાવાર્થ - ગૂંગાના સ્વાદની જેમ.

 

પ્રકાશતે ક્વાપિ પાત્રે ॥૫૩॥

ભાવાર્થ - કોઇ યોગ્ય પાત્રમાં (પ્રેમી ભક્તમાં) આવો પ્રેમ પ્રગટ પણ થાય છે.

 

ગુણરહિતં કામનારહિતં પ્રતિક્ષણવર્ધમાનં અવિચ્છિન્નં સૂક્ષ્મતરં અનુભવરૂપમ્ ॥૫૪॥

ભાવાર્થ - આ પ્રેમ (પરમ પ્રેમરૂપા ભક્તિ) ગુણ રહિત છે, કામના રહિત છે, પ્રતિ ક્ષણ વધતી જાય છે, વિચ્છેદ રહિત છે, સૂક્ષ્મથી પણ સૂક્ષ્મતર છે અને અનુભવરૂપ છે.

 

તત્પ્રાપ્ય તદેવાવલોકતિ તદેવ શૃણોતિ તદેવ ભાષયતિ તદેવ ચિન્તયતિ ॥૫૫॥

ભાવાર્થ - આ પ્રેમને (પરમ પ્રેમરૂપા ભક્તિને) મેળવીને પ્રેમી (પ્રેમી ભક્ત) આ પ્રેમને જ જુએ છે, પ્રેમને જ સાંભળે છે, પ્રેમનું જ વર્ણન કરે છે, અને પ્રેમનું જ હંમેશા ચિંતન કરે છે.

 

ગૌણિ ત્રિધા ગુણભેદાદ્ આર્તાદિભેદાદ્ વા ॥૫૬॥

ભાવાર્થ - ગૌણી ભક્તિ ગુણભેદથી અથવા આર્તાદિભેદથી ત્રણ પ્રકારની હોય છે. (તામસી એટલે કે દંભી, રાજસી એટલે કે કંઇક મેળવવા માટે તથા સાત્વિકી એટલે કે ચિત્ત શુધ્ધ કરવા માટે એમ ત્રણ પ્રકારની ભક્તિ હોય છે.) (આર્તભક્તિ જગત ભોગથી મુક્તિ માટે, અર્થાત્ પ્રભુ પ્રાપ્તિ માટે કે જેમા જિજ્ઞાસુ પ્રભુ પ્રાપ્તિ માટેની તીવ્ર ઇચ્છા-સંયમની સ્થિતિ થી વૈરાગ્ય સુધી પહોંચે છે.)

 

ઉત્તરસ્માદુત્તરસ્માત્ પૂર્વ પૂર્વા શ્રેયાય ભવતિ ॥૫૭॥

ભાવાર્થ - એમાં પૂર્વ-પૂર્વ ક્રમની ભક્તિ, ઉત્તર-ઉત્તર ક્રમની ભક્તિ કરતા કલ્યાણકારિણી હોય છે.

(સાત્વિક રાગસિકથી કલ્યાણકારિણી ઇત્યાદિ)

 

અન્ય માત્ સૌલભં ભક્તો ॥૫૮॥

ભાવાર્થ - અન્ય બધાની અપેક્ષા ભક્તિ સુલભ છે.

 

પ્રમાણાન્તરસ્યાનપેક્ષત્વાત્ સ્વયં પ્રમાણત્વાત્ ॥૫૯॥

ભાવાર્થ - કારણ કે ભક્તિ સ્વયં પ્રમાણરૂપ છે, તેથી અન્ય પ્રમાણની આવશ્યકતા નથી.

 

શાન્તિરૂપાત્ પરમાનન્દરૂપાચ્ચ ॥૬૦॥

ભાવાર્થ - ભક્તિ શાંતિરૂપા અને પરમાનન્દરૂપા છે.

 

લોકહાનૌ ચિન્તા ન કાર્યા નિવેદિતાત્મલોકવેદત્વાત્ ॥૬૧॥

ભાવાર્થ - લોકહાનિની ચિંતા (ભક્તોએ) નહીં કરવી જોઇએ, કારણ કે તેણે (ભક્તે) પોતાને, તથા લૌકિક અને વૈદિક (બધા પ્રકારના) કર્મોને ભગવાનને અર્પણ કરી દીધા છે.

 

ન તત્સિધ્દૌ લોકવ્યવહરઓ હેયઃ કિન્તુ ફલત્યાગઃ તત્સાધનં ચ ॥૬૨॥

ભાવાર્થ - પરંતુ જ્યાર સુધી ભક્તિમાં સિદ્ધિ ન મળે ત્યાં સુધી લોકવ્યવહારનો ત્યાગ નહી કરવો જોઇએ, પરંતુ કર્મોના ફળ ત્યાગ કરીને (નિષ્કામ ભાવથી) એ ભક્તિનું સાધન કરવું જોઇએ.

 

સ્ત્રિધનનાસ્તિકચરિત્રં ન શ્રવણીયમ્ ॥૬૩॥

ભાવાર્થ - સ્ત્રી, ધન, નાસ્તિક, અને વેરીનું ચરિત્ર નહી સાંભળવું જોઇએ.

 

અભિમાનદમ્ભાદિકં ત્યાજ્યમ્ ॥૬૪॥

ભાવાર્થ - અભિમાન, દંભ વગેરેનો ત્યાગ કરવો જોઇએ.

 

તદર્પિતાખિલાચારઃ સન્ કામક્રોધાભિમાનાદુકં તસ્મિન્નેવ કરણીયમ્ ॥૬૫॥

ભાવાર્થ - બધા આચાર ભગવાનને અર્પણ કર્યા પછી પણ જો કામ, ક્રોધ, અભિમાન વગેરે હોય તો તે પણ ભગવાનના પ્રતિ જ કરવા જોઇએ.

 

ત્રિરૂપભઙ્ગપૂર્વમકમ્ નિત્યદાસ્યનિત્યકાન્તાભજનાત્મકં પ્રેમ કાર્ય પ્રેમૈવ કાર્યમ્ ॥૬૬॥

ભાવાર્થ - ત્રણ રૂપોનો (સ્વામી, સેવક, અને સેવા અથવા પ્રિયતમ, પ્રિયતમા અને પ્રેમ) ભંગ કરી નિત્ય દાસ ભક્તિથી અથવા નિત્ય કાંતા ભક્તિથી પ્રેમ જ કરવો જોઇએ, પ્રેમ જ કરવો જોઇએ.

 

======== * ========